9 lutego 2024 r.
W ostatnim czasie sąd karny w Gdańsku uniewinnił Klienta Kancelarii od zarzutu prowadzenia niezgodnie ze stanem faktycznym dokumentacji ewidencji odpadów, które miało polegać na poświadczaniu w niej nieprawdy poprzez zaniżenie ilości odpadów przyjętych i składowanych, czyli od zarzutu fałszerstwa intelektualnego dokumentacji. Wyrok jest prawomocny. W tej sprawie oskarżyciel publiczny nie rozróżnił dokumentacji ewidencji odpadów od zbiorczego zestawienie informacji w zakresie korzystania ze środowiska oraz wysokości należnych opłat jakie składa się w urzędzie marszałkowskim. Pominął także fakt, że sankcją za nieprowadzenia ewidencji odpadów, albo prowadzenie jej nieterminowo, lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym, od sierpnia 2021 r., jest administracyjna kara pieniężna. Takie zachowanie nie jest ani przestępstwem, ani wykroczeniem.
Powstaje zatem pytanie jaka jest różnica pomiędzy dokumentacją ewidencji odpadów, a zbiorczym zestawieniem informacji w zakresie korzystanie ze środowiska oraz wysokości należnych opłat.
Ewidencja odpadów
Wytwórca odpadów i posiadacz odpadów
Dla porządku, rozważania należy rozpocząć od przybliżenia charakterystycznych dla przepisów prawa o gospodarce odpadami pojęć, tj. pojęcia wytwórcy odpadów i pojęcia posiadacza odpadów.
Zgodnie z definicją legalną zawartą w ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2023.1587 t.j.) (dalej: „ustawa o odpadach”) wytwórcą odpadów jest każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów (pierwotny wytwórca odpadów), oraz każdy, kto przeprowadza wstępną obróbkę, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów. Każdy z nas jest wytwórcą odpadów komunalnych. Poza tym, wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej.
Wytwórca odpadów jest jednocześnie ich posiadaczem. Ponadto, posiadaczem odpadów, zgodnie z ustawą o odpadach jest każda osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadającą osobowości prawnej (np. spółka cywilna, spółka jawna) będąca w posiadaniu odpadów.
Domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na tej nieruchomości.
Ewidencja odpadów
Każdy posiadacz odpadów jest zobowiązany do prowadzenia na bieżąco ich ilościowej i jakościowej ewidencji. Obowiązek ten nie dotyczy jednak wytwórców:
→ odpadów komunalnych (czyli każdy z nas prowadzący gospodarstwo domowe, pomimo tego, że jest wytwórcą i jednocześnie posiadaczem odpadów nie musi prowadzić ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów);
→ odpadów w postaci pojazdów wycofanych z eksploatacji, jeżeli pojazdy te zostały przekazane do przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu lub przedsiębiorcy prowadzącego punkt zbierania pojazdów,
→ będących rolnikami gospodarującymi na powierzchni użytków rolnych poniżej 75 ha, o ile nie podlegają wpisowi – na podstawie odrębnych przepisów – do rejestru prowadzonego przez marszałka województw;
→ odpadów budowlanych i rozbiórkowych pochodzących z robót budowlanych prowadzonych przez osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami;
→ osób fizycznych i jednostek organizacyjnych niebędących przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na potrzeby własne,
→ podmiotów zwolnionych z tego obowiązku na podstawie przepisów odrębnych.
Ewidencję odpadów prowadzi się z zastosowaniem następujących dokumentów:
1. w przypadku posiadaczy odpadów:
→ karty przekazania odpadów, z wyłączeniem podmiotów, o których mowa w pkt 3,
→ karty ewidencji odpadów,
→ karty ewidencji komunalnych osadów ściekowych,
→ karty ewidencji zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
→ karty ewidencji pojazdów wycofanych z eksploatacji;
2. w przypadku sprzedawcy odpadów i pośrednika w obrocie odpadami, niebędących posiadaczami odpadów – karty ewidencji odpadów niebezpiecznych;
3. w przypadku:
→ podmiotu odbierającego odpady komunalne od właścicieli nieruchomości,
→ posiadacza odpadów prowadzącego zbieranie lub przetwarzanie odpadów komunalnych,
→ transportującego odpady komunalne
– karty przekazania odpadów komunalnych.
Informacje zawarte w dokumentach ewidencji odpadów gromadzi się następnie w BDO (pełna nazwa to „baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami”).
Odpowiedzialność za nieprowadzenie ewidencji odpadów albo za prowadzenie jej nierzetelnie.
Odpowiedzialność administracyjna za nieprowadzenie ewidencji odpadów albo za prowadzenie jej niezgodnie z przepisami prawa przejawia się w możliwości nałożenia na podmiot naruszający administracyjnej kary pieniężnej. Stanowi o tym art. 194 ust 1 pkt 5b ustawy o odpadach: administracyjną karę pieniężną wymierza się za nieprowadzenie ewidencji odpadów albo prowadzenie tej ewidencji w sposób nieterminowy lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym. Kara jest wymierzana przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska i może wynieść od 1.000,00 złotych do 1.000.000,00 złotych
Przed 11 sierpnia 2021 r. nieprowadzenie ewidencji odpadów albo prowadzenie jej niezgodnie z przepisami prawa było wykroczeniem i czyn ten należało oceniać zgodnie z normami prawa karnego. Oznaczało to, że organy ściągania musiały udowodnić, że do naruszenia w zakresie prowadzenia dokumentów ewidencji odpadów doszło z winy konkretnej osoby-sprawcy, nawet jeżeli był to tylko pracownik podmiotu zobowiązanego do prowadzenia dokumentacji ewidencji odpadów.
„Zamiana” tego zachowania z wykroczenia na tzw. delikt administracyjny znacznie ułatwiła organom ochrony środowiska ściganie i pociąganie do odpowiedzialności. Odpowiedzialność administracyjna ma bowiem charakter obiektywny, nie ma potrzeby wykazywania, że do naruszenia przepisów doszło z winy sprawcy. Do takiej odpowiedzialności jest pociągnięty określony podmiot zobowiązany do prowadzenia dokumentacji ewidencji odpadów np. spółka z .o.o., albo osoba prowadząca indywidualną działalność gospodarczą, niezależenie od tego czy do naruszeń doszło z winy członka zarządu osoby prawnej, czy też przykładowo pracownika takiego podmiotu odpowiedzialnego w ramach swoich obowiązków służbowych do prowadzenia dokumentacji odpadowej.
Co należy rozumieć przez nieterminowe lub niezgodne ze stanem rzeczywistym prowadzenie ewidencji odpadów?
Przepisy prawa nie stanowią wprost w jakich terminach powinny być sporządzane poszczególne karty. Ustawa o odpadach stanowi jedynie w art. 66 ust 1, że posiadacz odpadów jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji na bieżąco. Oznacza to, że dokumenty powinny być wypełniane bez zbędnej zwłoki, zgodnie z przyjętą organizacją pracy u danego podmiotu. Ale już karta przekazania odpadów (KPO), powinna być wystawiona przed rozpoczęciem transportu odpadów. Z kolei karta przekazania odpadów komunalnych (KPOK) powinna być wystawiona przez rozpoczęciem odbierania odpadów komunalnych. Dalej, potwierdzenie przekazania odpadów do innego miejsca prowadzenia działalności przez posiadacza odpadów powinno być dokonane niezwłocznie po przekazania odpadów. Transportujący odpady potwierdza transport niezwłocznie po zakończeniu transportu odpadów.
Przez terminowe prowadzenie dokumentów ewidencji odpadów należy zatem rozumieć przestrzeganie w/w momentów oraz dokonywanie wpisów i tworzenie dokumentów w takim momencie, aby nie została naruszona idea i sens prowadzenia samej ewidencji, tj. kontrola nad przemieszczaniem, transportowaniem odpadów oraz identyfikacja miejsca ich zbierania, przetwarzania, składowania.
Przykładami prowadzenia ewidencji odpadów niezgodnie ze stanem rzeczywistym są:
→ brak potwierdzenia przyjęcia odpadów;
→ niewystawienie karty przekazania odpadów;
→ nadanie błędne kodu odpadu.
O wysokości administracyjnej kary pieniężnej decyduje w dyskrecjonalny sposób wojewódzki inspektor ochrony środowiska, choć należy pamiętać, że zgodnie z treścią art. 199 ustawy o odpadach przy ustalaniu wysokości administracyjnej kary pieniężnej wojewódzki inspektor ochrony środowiska uwzględnia rodzaj naruszenia i jego wpływ na życie i zdrowie ludzi oraz środowisko, okres trwania naruszenia i rozmiary prowadzonej działalności oraz bierze pod uwagę skutki tych naruszeń i wielkość zagrożenia.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 marca 2023 r., III OSK 7164/21 wyraźnie wskazał, że kara administracyjna powinna być dotkliwym środkiem oddziaływującym, ale nie rujnującym mikroprzedsiębiorcę gospodarującym odpadami.
Zestawienie informacji w zakresie korzystania ze środowiska oraz wysokości należnych opłat.
Z kolei przez zbiorcze zestawienie informacji w zakresie korzystania ze środowiska oraz wysokości należnych opłat, należy rozumieć szereg sprawozdań i wykazów jakie powinien złożyć podmiot zobowiązany w pierwszym kwartale danego roku. I tak:
- Do 15 marca – podmiot zobowiązany składa właściwemu marszałkowi województwa sprawozdanie za rok 2023 r. o produktach, opakowaniach i gospodarowaniu odpadami z nich powstającymi – podstawa prawna – art. 73 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach
- Do 15 marca – podmiot zobowiązany składa właściwemu marszałkowi województwa sprawozdanie za rok poprzedni o wytwarzanych odpadach i o gospodarowaniu odpadami – podstaw prawna – art. 75 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach
- Do 31 marca – podmiot korzystający ze środowiska jest zobowiązany do złożenia marszałkowi województwa wykazu zawierającego informacje i dane niezbędne do ustalenia wysokości opłaty za korzystanie środowiska oraz wykazu zawierającego zbiorcze zestawienie informacji o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat. Ustalone opłaty należy uiścić także do dnia 31 marca – podstawa prawna: art. 285 i 286 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska
Ewidencja odpadów jest prowadzona na bieżąco, a zbiorcze zestawienie informacji w zakresie korzystania ze środowiska w postaci sprawozdań i wykazów są sporządzane raz w roku.
Odpowiedzialność za nieopracowanie informacji w zakresie korzystania ze środowiska oraz wysokości należnych opłat
Nie wykonanie obowiązku sporządzenia i złożenia wymienionych sprawozdań i wykazów stanowi wykroczenie, za popełnienie którego grozi kara grzywny.
Zgodnie z treścią art. 77 ustawy o odpadach to marszałek województwa weryfikuje prawdziwość i rzetelność złożonych w ramach ewidencji odpadów sprawozdań (czyli tych wymienionych w pkt.1 i 2 powyżej). W przypadku gdy marszałek województwa dojdzie do przekonania, że złożone informacje są niezgodne ze stanem faktycznym wzywa do złożenia korekty. Niezłożenie korekty w wyznaczonym terminie jest uznawane za niewykonanie obowiązku złożenia sprawozdania w ogóle, co stanowi wykroczenie zgodnie z treścią art. 180a i art. 193 ustawy o odpadach.
Dlatego też, Sąd karny w sprawie prowadzonej przez Kancelarię doszedł do przekonania, że opis zarzucanego czynu nie znajdował uzasadnienia w treści aktu oskarżenia. Sąd karny nie miał też możliwości zmiany opisu i kwalifikacji prawnej czynu, właśnie ze względu na to, że inne są przepisy i obowiązki dotyczące ewidencji odpadów, a inne są normy regulujące sprawozdawczość.
Katarzyna Ludwichowska – radca prawna
Jeśli jesteś przedsiębiorcą i potrzebujesz indywidualnej pomocy prawnej w zakresie prawa ochrony środowiska, zapraszamy do kontaktu: [email protected]
