"Każdy jest zobowiązany do dbałości o środowisko i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie."- Konstytucji RP
Pozwolenie zintegrowane jest jedną z najbardziej skomplikowanych decyzji administracyjnych. Jest to rodzaj pozwolenia na korzystanie ze środowiska. Jego specyfika wynika z tego, że jest ono wymagane dla największych i najbardziej zagrażających środowisku instalacji przemysłowych i… More
Bazując na kardynalnych zasadach prawa ochrony środowiska, tj.: na zasadzie zanieczyszczający płaci oraz zasadzie pierwszeństwa interwencji u źródła, wprowadzono instytucję pozwolenia zintegrowanego, jako szczególnego rodzaju pozwolenia na korzystanie ze środowiska, które uwzględnia oddziaływanie danej instalacji na wszystkie elementy środowiskowe. Zintegrowany charakter tego pozwolenia przejawia się w tym, że ustala warunki emisji do powietrza, wody i gleby, porusza kwestie hałasu, zbierania i przetwarzania odpadów. W pozwoleniu zintegrowanym są uwzględniane procedury zapobiegania awariom oraz procedury dotyczące pozostawienia właściwego stanu środowiska po zakończeniu eksploatacji instalacji.
Polskie sądy coraz częściej rozpoznają sprawy o naruszenie dóbr osobistych takich jak prawo do życia w czystym środowisku, prawo do bezpieczeństwa zdrowotnego polegającego na wolności od lęku o zdrowie, wynikające z zaniechań władz publicznych w temacie ochrony powietrza. Mierzą się z pytaniem, czy to są w ogóle dobra osobiste? Odpowiedzi nie są jednomyślne.
Czy kryzys klimatyczny jest w stanie zmobilizować nas do zmiany stylu życia, biznesu, gospodarki, tak jak to robi z nami w tej chwili stan epidemii związany z COVID-19 ?
W obliczu realnego zagrożenia groźnym wirusem cały świat zdobył się na to aby zatrzymać gospodarkę, przepływ ludzi, wymianą handlową, gdyż większość z nas zdaje sobie sprawę z tego jak ważne są takie działania dla dobra wspólnego, dla wyższych wartości jakimi są nasze zdrowie i życie. Robimy to pomimo grożącej recesji, przeogromnych strat finansowych, zagrożenia zapaścią ekonomiczną.
Czy w obliczu kryzysu klimatycznego także jesteśmy w stanie zdobyć się na takie poświęcenie, wykrzesać z siebie poczucie odpowiedzialności społecznej i solidarności ?
Zagrożenia ze strony zmian klimatycznych wywołanych nadmierną ingerencją człowieka w środowisko i prowadzeniem niezrównoważonej gospodarki są tak samo realne jak koronawirus.
Już tego lata, według naukowców, Polska zmierzy się z niespotykaną od kilkunastu lat suszą. Toniemy w odpadach. A wskaźnik śmiertelności z powodu smogu jest zdecydowanie wyższy od wskaźnika śmiertelności z powodu koronawirusa.
Dzisiaj wielu z nas spędza czas w ciepłych domach, zaopatrzonych w zapasy spożywcze, nie martwiąc się o to, że jutro nie będzie dostawy w pobliskim sklepie.
Tymczasem kryzys klimatyczny niesie ze sobą zdecydowanie poważniejsze i nieodwracalne w skutkach zagrożenia, niż te których doświadczamy obecnie.
Brak wody, a w konsekwencji brak żywności, głód, zwiększenie wskaźnika śmiertelności z powodu zanieczyszczenia powietrza, zachwianie ekosystemów powodujące powodzie, susze, pożary (przykład Australia, styczeń 2020). To są realne zagrożenia, tak jak koronawirus.
Życzę nam wszystkim aby ten stan epidemii był dla nas czasem refleksji nad tym gdzie jest nasze miejsce w przyrodzie. Człowiek nie jest sam sobie wolnym bytem, ale elementem większej całości, natury i jest od tej natury totalnie uzależniony.
Cały zespół Kancelarii pozostaje do Państwa dyspozycji on-line i telefonicznie. Zapraszamy do kontaktu
Katarzyna Ludwichowska – radca prawny
PS. Zwierzęta nie przenoszą koronawirusa i to jest fakt, potwierdzony przez naukowców ! KL
Chciałabym dzisiaj podzielić się z Wami pewną sprawą, z którą przyszło mi się zmierzyć w ostatnim czasie. Na prywatnej nieruchomości Państwa X znajdował się staw. Państwo X bardzo o niego dbali. Staw był zarybiony, teren wokół stawu zadbany i bogaty w roślinność. Dookoła stawu występowała bogata fauna. Na skutek awarii przepompowni, należącej do pobliskiego przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, pewnego dnia do stawu wydostały się ścieki komunalne, powodując obumarcie fauny i flory. Ze stawu należało wyłowić padnięte ryby i wypompować wodę. Co w takiej sytuacji mogą zrobić właściciele stawu? Do kogo się udać ? Komu zgłosić szkodę?
Odpowiedzialność prawną za szkody w środowisku można badać w trzech wymiarach: administracyjnym, cywilnym i karnym.
Odpowiedzialność administracyjna w ochronie środowiska przejawia się w tym, że właściwe organy ochrony środowiska mogą zobowiązać podmiot korzystający ze środowiska do naprawy szkody, mogą także nałożyć kary administracyjne.
Odpowiedzialność cywilna przejawia się w tym, że podmiot który wyrządził szkodę może zostać pozwany przez poszkodowanych przed sądem cywilnym o zapłatę odszkodowania.
Z kolei odpowiedzialność karna polega na ukaraniu sprawcy przez sąd karny, jeżeli jego czyn spełnia znamiona, któregoś z przestępstw przeciwko ochronie środowiska.
W moich poniższych rozważaniach chciałabym się skupić przede wszystkim na dwóch pierwszych reżimach odpowiedzialności w ochronie środowiska: administracyjnym i cywilnym.
Odpowiedzialność administracyjna
Dochodząc odpowiedzialności administracyjnej za powstałą szkodę Państwo X mogą przede wszystkim zwrócić się po pomoc do dwóch organów ochrony środowiska: do regionalnego dyrektora ochrony środowiska oraz do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.
Zgodnie z ustawą z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. 2019. 1862), to regionalny dyrektor ochrony środowiska (dalej: RDOS) jest organem ochrony środowiska właściwym w sprawach odpowiedzialności za zapobieganie szkodom w środowisku i naprawę szkód w środowisku. Na gruncie tej ustawy każdy jest uprawniony do zgłoszenie o wystąpieniu bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku, a RDOS jest zobowiązany takie zgłoszenie przyjąć do rozpoznania. Zgłoszenie powinno zawierać:
Ponadto, zgłoszenie powinno, w miarę możliwości, zawierać dokumentację potwierdzającą wystąpienie bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub szkody w środowisku i wskazanie odpowiedzialnego podmiotu korzystającego ze środowiska, a w przypadku zgłoszenia dotyczącego szkody w powierzchni ziemi – nazwy substancji powodujących ryzyko oraz wyniki badań zanieczyszczenia gleby i ziemi tymi substancjami, wykonane przez certyfikowane jednostki badawcze.
RDOS rozpoznając zgłoszenie może zachować się na kilka sposobów:
1. w przypadku uznania zgłoszenia za zasadne, RDOS postanowi o wszczęciu postępowania w sprawie wydania decyzji nakładając na podmiot korzystający ze środowiska obowiązek podjęcia działań naprawczych lub zapobiegawczych. Ewentualnie, RDOS może samodzielnie podjąć działania zapobiegawcze lub naprawcze, jeżeli:
Należy jednak wskazać, za wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 listopada 2016 r., II OSK 167/15, że „nie każda zmiana negatywna w środowisku, stanowi szkodę. Wymóg podejmowania działań zapobiegawczych lub naprawczych jest dopuszczalny jedynie w przypadku wykazania dowodami wszystkich elementów definicji szkody w środowisku – od autorki: rozumianej jako negatywną, mierzalną zmianę stanu lub funkcji elementów przyrodniczych, ocenioną w stosunku do stanu początkowego, która została spowodowana bezpośrednio lub pośrednio przez działalność prowadzoną przez podmiot korzystający ze środowiska – W szczególności niezbędne jest uprawdopodobnienie w znacznym stopniu, że wystąpiła mierzalna zmiana w stosunku do stanu początkowego. Istotnym elementem zgłoszenia szkody w środowisku jest udokumentowanie wystąpienia szkody w środowisku. Udokumentowanie niniejsze stanowi punkt wyjściowy, stanowiący podstawę do przeprowadzenia oceny szkody.”
2. w przypadku uznania, że zgłoszenie jest bezzasadne, RDOS wyda postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania. Na to postanowienie przysługuje zażalenie do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.
Kolejnym krokiem jaki mogą podjąć Państwo X jest skierowanie sprawy do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Inspekcja ochrony środowiska została powołana ustawą z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. 2019.1355) w celu kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz badania i oceny stanu środowiska. Wśród wielu uprawnień inspekcji jest możliwość przeprowadzenia tzw. kontroli interwencyjnych. Są to kontrole przeprowadzane w związku z rozpatrywaniem skarg i interwencji dotyczących zanieczyszczenia środowiska lub podejrzenia wystąpienia takiego zanieczyszczenia, wystąpienia poważnych awarii lub w celu przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia. Zatem Państwo X mają prawo wystąpić do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o przeprowadzenie kontroli interwencyjnej w przedsiębiorstwie wodociągowo-kanalizacyjnym. Na skutek przeprowadzonej kontroli inspekcja może wydać zarządzanie lub zalecenia pokontrolne.
Odpowiedzialność cywilna
Dochodząc odpowiedzialności za powstałą szkodę, Państwo X mogą, niezależnie od wyżej opisywanych działań administracyjnych, skierować przeciwko przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu pozew do sądu cywilnego o zapłatę odszkodowania. Podstawą prawną takiego roszczenia mógłby być art. 435 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
Aby móc skorzystać z tego przepisu w sądzie cywilnym, przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, które zanieczyściło staw musi być przedsiębiorstwem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody, czyli jakim?
Praktycznie wszystkie przedsiębiorstwa korzystają z sił przyrody takich jak energia, paliwa płynne, para, czy gaz. Kancelaria prawnicza, czy biuro rachunkowe nie funkcjonowałyby bez elektryczności, a jednak nie są przedsiębiorstwami wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody. Jednomyślnie doktryna i orzecznictwo podnosi, że pod pojęciem przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody należy rozumieć takie przedsiębiorstwo, którego działalność wprawiana w ruch za pomocą sił przyrody ma kluczowe dla niego znaczenia, jest trzonem jego aktywności zawodowej. Przykładem są przedsiębiorstwa energetyczne, przedsiębiorstwa komunikacyjne, przedsiębiorstwa budowlane używające maszyn na dużą skalę.
Natomiast, jeżeli chodzi o przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne to sprawa o tyle się komplikuje, że zgodnie z orzecznictwem, o tym czy takie przedsiębiorstwo można uznać za wprawianie w ruch za pomocą sił przyrody decyduje jego wielkość i skala działalności. W każdej sprawie indywidualnie należy badać te okoliczności mając na uwadze całokształt działalności takiego przedsiębiorstwa.
Przyjmując założenie, że przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, które zanieczyściło staw Państwa X jest przedsiębiorstwem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody, Państwo X składając pozew na podstawie art. 435 Kodeksu cywilnego mają o tyle ułatwioną sytuację procesową, że nie muszą wykazywać winy przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo odpowie za zanieczyszczenie stawu na zasadzie ryzyka. Państwo X są za to zobowiązani do udowodnienia rozmiaru szkody i wysokości dochodzonego odszkodowania. Jedynym sposobem obrony przedsiębiorstwa przed odpowiedzialnością jest wykazanie, że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą to przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 3 kwietnia 2019 r. I AGa 201/18, „odpowiedzialność na zasadzie ryzyka z art. 435 k.c. oparta jest na założeniu, że samo funkcjonowanie zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody stwarza niebezpieczeństwo wyrządzenia szkody niezależnie od działania lub zaniechania podmiotu prowadzącego taki zakład. Dla przypisania odpowiedzialności podmiotowi, którego odpowiedzialność konstruowana jest na zasadzie ryzyka, zbędne jest rozważanie, czy można mu przypisać zawinienie lub bezprawne zaniedbania, a zatem odpowiedzialności tej nie wyłączy przeprowadzenie dowodu braku jego winy. Odpowiedzialność odszkodowawcza w przypadku zaistnienia przesłanek z art. 435 k.c. może zostać wyłączona jedynie przez wykazanie wystąpienia jednej z trzech przesłanek egzoneracyjnych tj. iż szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności.”
W sytuacji gdyby przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, które zanieczyściło staw, nie było jednak przedsiębiorstwem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody, wówczas Państwo X nadal mogą skierować sprawę do sadu cywilnego z roszczeniami odszkodowawczymi, jednak na podstawie art. 415 Kodeksu cywilnego, a nie art 435 Kodeksu cywilnego. Z treści art 415 Kodeksu cywilnego wynika ogólna zasada odpowiedzialności za czyny niedozwolone (delikty), że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Wówczas Państwo X będą musieli wykazać, nie tylko zakres i wysokości szkody, ale także winę przedsiębiorstwa.
Odpowiedzialność karna
Najważniejszymi źródłami prawa określającymi czyny karalne przeciwko środowisku są ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2019.1396) oraz Kodeks karny, który rozdział XXII poświęca przestępstwom przeciwko środowisku. Na kanwie sprawy Państwa X warto zwrócić uwagę na art. 182 § 1 Kodeksu karnego, który stanowi, że kto zanieczyszcza wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Katarzyna Ludwichowska – radca prawny
Gospodarka odpadami opiera się na kilku istotnych założeniach. Jej celem jest kontrolowanie ilości i rodzaju wytwarzanych odpadów. Dążenie do tego, aby jak najwięcej odpadów było poddawanych procesom przygotowywania do kolejnego użytku, czy też recyclingu, oraz aby zbieranie i przetwarzanie odpadów odbywało się z poszanowaniem życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. W mojej ocenie wskazane założenia przejawiają się w trzech zasadniczych filarach gospodarki odpadami:
Hierarchia sposób postępowania z odpadami oznacza, że o ile jest to możliwe, to należy zapobiegać powstawaniu odpadów. Ale jeżeli odpady zostaną już wytworzone, to w pierwszej kolejności należy poddać je procesom przygotowywani do kolejnego użytku. Jeżeli jest to niemożliwe, wówczas należy zastosować recycling. Jeżeli odpady są tego rodzaju, że recycling jest także niemożliwy, wówczas należy zastosować inne dostępne procesy odzysku. Dopiero w sytuacji, gdy powyższe procesy nie znajdują zastosowania, odpady poddaje się unieszkodliwieniu.
Z kolei system zezwoleń na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie zbierania i przetwarza odpadów opiera się na szeregu dodatkowych obostrzeń dla przedsiębiorców podejmujących się takiej działalności, poczynając od kontroli instalacji, obiektów budowlanych i miejsc magazynowania odpadów, po obowiązek monitoringu miejsca zbierania i przetwarzania odpadów i obowiązek udzielenia dodatkowych zabezpieczeń roszczeń na wypadek wydania decyzji nakazującej usunięcie odpadów.
Trzecim filarem, zgodnie z moją systematyką jest ewidencjonowanie i raportowanie na temat wytwarzanych odpadów. I to jest właśnie element, który chciałabym aby był przedmiotem niniejszej publikacji, a w szczególności to czym jest Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami – BDO, o której ze względu na ostatnie zmiany w przepisach prawa, dużo się pisze. Dla wielu przedsiębiorców ewidencjonowanie odpadów, raportowanie w zakresie gospodarki odpadami może być utożsamiane z nadmierną biurokracją i z nakładaniem dodatkowych utrudnień administracyjnych i fiskalnych. Jednak nie wolno zapominać, że dzięki zebranym w ten sposób informacjom możliwym jest kontrolowanie tego co się dzieje z wytwarzanymi odpadami, tak aby skutecznie zwalczać nielegalne wysypiska śmieci, zapobiegać ich podpaleniom, aby skutecznie zwalczać nielegalny handel i wywóz odpadów poza terytorium UE.
Ewidencję odpadów są zobowiązani prowadzić:
Z kolei:
są zobowiązani prowadzić jakościową i ilościową ewidencję odpadów, nawet jeżeli nie są posiadaczami odpadów, jeżeli dotyczy to odpadów niebezpiecznych.
Z obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów są zwolnieni:
Dodatkowo, Rozporządzeniem Ministra Klimatu w sprawie rodzajów odpadów i ilości odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów z dnia 23 grudnia 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 2531) została wprowadzona tabela określająca rodzaje odpadów lub ilość odpadów, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów. Są to przykładowo:
Ewidencję odpadów prowadzi się z zastosowaniem dokumentów ewidencji odpadów takich jak:
Ponadto, marszałkowie województw prowadzą Rejestr podmiotów funkcjonujących gospodarce odpadami (dalej: Rejestr). Katalog podmiotów objętych obowiązkiem wpisu do Rejestru jest zawarty w art. 50 ust 1 i w art. 51 ust 1 ustawy o odpadach. Przykładowo można wskazać, że są takie podmioty jak:
Każdy podmiot jest obowiązany uzyskać wpis do Rejestru przed rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej.
Ponadto, marszałek województwa w urzędu wpisuje do Rejestru:
– jeżeli wcześniej nie byli już wpisani do Rejestru.
Nie podlegają wpisowi do Rejestru:
Niezależnie od powyższego ustawa o odpadach nakłada bardzo rozbudowane obowiązki sprawozdawcze, i tak przykładowo:
I w ten sposób przeszliśmy do tego czym jest BDO czyli Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami, bowiem to właśnie w BDO znajdują się wszystkie informacje zebrane w ramach realizacji wyżej opisywanego obowiązku ewidencyjnego, rejestrowego i sprawozdawczego. BDO zostało wprowadzone ustawą o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. Od 24 stycznia 2018 r. BDO gromadzi dane objęte Rejestrem. Poza tym Baza gromadzi informacje na temat:
Przy czym, należy zastrzec, że są to tylko przykładowe dane jakie gromadzi BDO.
Z dniem 31 stycznia 2020 r. weszła życie ustawa z dnia 23 stycznia 2020 r. nowelizująca ustawę o odpadach, na mocy której zostały wprowadzone elektroniczne moduły BDO, dedykowane do prowadzenia elektronicznej ewidencji odpadów i składania elektronicznych sprawozdań. Na podstawie nowych przepisów:
Jeżeli potrzebujesz więcej informacji, chcesz zweryfikować czy powinieneś wpisać się do BDO, chcesz założyć konto w BDO zajrzyj tutaj: https://bdo.mos.gov.pl/
Katarzyna Ludwichowska- radca prawny
Pytanie postawione w tytule może wydać się nie na miejscu na blogu o prawnej ochronie środowiska. Jednak w ochronie środowiska nie chodzi o bezwzględność, radykalność, ale o funkcjonowanie w równowadze społecznej, przyrodniczej i ekonomicznej. Jak to wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 czerwca 2009 r. IV SA/Wa 1269/08 „w polskim systemie prawnym, nie ustanowiono zasady prymatu ochrony środowiska nad innymi względami. Ramy uwzględniania kwestii ochrony środowiska wyznacza zasada zrównoważonego rozwoju (art. 5 Konstytucji RP). W myśl tej zasady organ administracji orzekający w sprawie powinien mieć na uwadze także uwarunkowania związane z rozwojem społeczno-gospodarczym.”
Przepisy stanowiące zasady usuwania drzew i krzewów zawarte w Rozdziale 4: „Ochrona terenów zieleni i zadrzewień” ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 (tj. Dz.U. 2018 r., poz. 1614) o ochronie przyrody, zmierzają do zachowania zrównoważonego rozwoju. Nie pozwalają na wycinkę drzew w każdej sytuacji, według własnego uznania i subiektywnej potrzeby. Przeciwnie, zakładają że usuwanie drzew powinno mieć miejsce tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy wymagają tego względy bezpieczeństwa i tylko w takim zakresie w jakim jest to niezbędne dla osiągnięcia zgodnych z prawem celów.
1. Zasadą jest, że usunięcie drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości może nastąpić po uzyskaniu uprzedniego zezwolenia. Zezwolenie jest wydawane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta na wniosek posiadacza nieruchomości, za zgodą właściciela tej nieruchomości → zatem wniosek może złożyć np. dzierżawca nieruchomości.
UWAGA: zgoda właściciela nieruchomości nie jest wymaga, gdy wniosek został złożony przez spółdzielnię mieszkaniową, albo przez wspólnotę mieszkaniową, w której właściciele lokali powierzyli zarząd nieruchomością wspólną zarządowi, albo przez użytkownika wieczystego.
2. Do wniosku o wydanie zezwolenia na usunięcia drzewa lub krzewu, w zależności od stanu konkretnej sprawy, należy dołączyć:
3. Przed wydaniem zezwolenia przeprowadzane są oględziny.
4. Wydanie zezwolenia na usunięcia drzewa lub krzewu może być uzależnione od przeprowadzenia określonych przez organ nasadzeń zastępczych lub przesadzenia tego drzewa lub krzewu.
5. Istnieje szereg odstępstw do wymogu uzyskania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu. Przedstawiam najważniejsze z nich z punktu widzenia codziennych potrzeb posiadacza nieruchomości. Nie ma obowiązku uzyskania zezwolenia na usunięcie drzewa lub krzewu wobec:
a. 80 cm – w przypadku topoli, wierzb, klonu jesionolistnego oraz klonu srebrzystego;
b. 65 cm – w przypadku kasztanowca zwyczajnego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego
c. 50 cm – w przypadku pozostałych gatunków drzew.
UWAGA: z konstrukcji przepisów wynika, że przedsiębiorcy zamierzający usunąć drzewo w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą praktycznie zawsze muszą wystąpić o zezwolenie. Ponadto, osoby, które dopiero planują założenie działalności gospodarczej, a wycinka drzew jest związana z przygotowaniami do prowadzenia działalności gospodarczej tzn. pozostaje w związku funkcjonalnym z planowaną, przyszłą działalnością gospodarczą, także muszą wystąpić o zezwolenie. Pogląd taki został wyrażony w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 22 lutego 2018 r., II SA/Sz 1290/17, wydanym w sprawie dotyczącej masowego wycięcia drzew przez właściciela nieruchomości, w celu przygotowania terenu pod działalność agroturystyczną.
6. Jeżeli właściciel nieruchomości zamierza usunąć drzewo rosnące na jego nieruchomości w celach niezwiązanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, a obwód pnia mierzonego na wysokości 5 cm przekracza:
a. 80 cm – w przypadku topoli, wierzb, klonu jesionolistnego oraz klonu srebrzystego;
b. 65 cm – w przypadku kasztanowca zwyczajnego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego
c. 50 cm – w przypadku pozostałych gatunków drzew
nie musi występować o zezwolenie na usunięcie, ale jest zobowiązany dokonać zgłoszenia do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Następnie organ przeprowadza oględziny. Usunięcie drzewa może nastąpić wówczas, gdy organ w terminie 14 dni od dokonania oględzin nie wniósł sprzeciwu. Organ może wnieść sprzeciw w sytuacji gdy drzewo znajduje się na nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków, na terenie przeznaczonym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na zieleń lub chronionym innymi zapisami mpzp lub na terenach objętych formami ochrony przyrody np. Natura 2000, park krajobrazowy.
UWAGA: Jeżeli w ciągu 5 lat od przeprowadzenia oględzin wystąpiono o wydanie decyzji o pozwolenie na budowę, a budowa ta ma związek z prowadzeniem działalności gospodarczej i będzie realizowana na części nieruchomości, na której rosło usunięte – w ramach procedury zgłoszeniowej – drzewo, na obecnego właściciela nieruchomości zostanie nałożony obowiązek uiszczenia opłaty za usunięcie drzewa. Dlatego też, przed zakupem gruntów pod inwestycje budowlane np. budowę mieszkań, należy zweryfikować czy w ciągu ostatnich 5 lat była przeprowadzana wycinka drzew na rzeczonych gruntach i na jakiej podstawie.
7. Wydając zezwolenie na usunięcie drzewa lub krzewu organ nakłada opłaty za usunięcie. Opłatę za usunięcie drzewa co do zasady ustala się mnożąc liczbę cm obwodu pnia drzewa mierzonego na wysokości 130 cm i stawkę opłaty. Z kolei opłatę za usunięcie krzewu ustala się mnożąc liczbę metrów kwadratowych powierzchni gruntu pokrytej usuwanymi krzewami i stawkę opłaty. Wskazane stawki zostały szczegółowo rozpisane w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie wysokości stawek opłat za usunięcie drzew i krzewów z dnia 3 lipca 2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1330).
8. W przypadku naruszenia przepisów dotyczących usunięcia drzew lub krzewów zostały przewidziane surowe kary pieniężne. Kary zostały przewidziane za:
Katarzyna Ludwichowska – radca prawny
Święte prawo własności w zderzeniu z prawem ochrony środowiska może być na różne sposoby ograniczane, gdyż sprawą nadrzędną w wielu przypadkach jest ochrona środowiska. Trudność wielu spraw mojej codziennej praktyki zawodowej polega na tym, aby odnaleźć równowagę pomiędzy interesami właściciela nieruchomości i jego prawem do swobodnego korzystania i rozporządzania nieruchomością, a koniecznością ochrony dobra nadrzędnego jakim jest środowisko naturalne. W ślad za każdym ograniczeniem prawa własności musi iść gwarancja rekompensaty. W związku z tym, w ramach niniejszej publikacji opisuję konstrukcję roszczeń rekompensacyjnych z tytułu ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną środowiska, przewidzianych w ustawie z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. tj. z 2018, poz. 799) (dalej: Prawo ochrony środowiska).
Będzie to długi wpis, ale zależało mi na tym, aby w jednej publikacji umieścić kluczowe informacje, które stanowią w mojej ocenie punkt odniesienia dla wielu innych, bardziej szczegółowych regulacji.
Punktem wyjście do rozważań są przepisy prawa o charakterze ogólnym znajdujące się w art. 129 ustawy Prawo ochrony środowiska, które stanowią, że:
Zdarzeniem, które determinuje możliwość dochodzenia wskazanych roszczeń jest wejście w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie korzystania z nieruchomości.
Na gruncie opisywanej konstrukcji prawnej Sąd Najwyższy-Izba Cywilna w postanowieniu z 10 września 2018 r., II CSK 207/18 wskazał, że „przepis art. 129 ust. 2 ustawy – Prawo ochrony środowiska stanowi samodzielną podstawę roszczeń odszkodowawczych związanych z wprowadzonym ograniczeniem korzystania z nieruchomości, a przesłankami tej odpowiedzialności są:
W ramach niniejszej publikacji chciałabym omówić trzy sytuacje prawne, które mogą doprowadzić do ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości i stanowić podstawę prawną dochodzenia roszczeń rekompensacyjnych:
1. utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania;
2. poddanie szczególnej ochronie określonych obszarów lub obiektów na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody;
3. utworzenie strefy przemysłowej.
Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w związku z utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania
Na wstępie, należy wyjaśnić czym jest obszar ograniczonego użytkowania. Obszary ograniczonego użytkowania uchwala się aktem prawa miejscowego (uchwała sejmiku województwa, lub uchwała rady powiatu) dla oczyszczalni ścieków, składowiska odpadów komunalnych, kompostowni, trasy komunikacyjnej, lotniska, linii i stacji elektroenergetycznej, obiektów sieci gazowej oraz instalacji radiokomunikacyjnej, radionawigacyjnej i radiolokacyjnej, w sytuacji gdy z przeglądu ekologicznego, albo z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, albo z analizy porealizacyjnej wynika, że mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem zakładu lub innego obiektu (tak. art. 135 ust 1 Prawa ochrony środowiska).
Omawiając dalej niniejsze zagadnienie, chciałabym posłużyć się przykładem sprawy o sygnaturze I ACa 1201/17, która była rozpoznawana przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu. W tej sprawie właściciele nieruchomości dochodzili odszkodowania związanego z koniecznością poniesienia nakładów akustycznych w budynku mieszkalnym oraz z tytułu spadku wartości nieruchomości w związku z utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska, w którym została ujęta ich nieruchomość. To właśnie fakt podjęcia przez sejmik województwa uchwały w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska stał się punktem wyjścia do dochodzenie roszczeń. Uchwała tworząca obszar ograniczonego użytkowania jest aktem prawa miejscowego powodującym ograniczenie korzystania z nieruchomości. W takiej uchwale wprowadza się szereg ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości poprzez nałożenie np. dodatkowych wymagań technicznych dla zabudowy, na przykład w opisywanej sprawie, stosowanie przegród budowlanych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej.
W opisywanej sprawie Sąd doszedł do przekonania, że „już samo objęcie nieruchomości strefą ograniczonego użytkowania spowodowało ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, chociażby z uwagi na zawężenie uprawnień właścicieli wyrażające się np. w konieczności znoszenia ponadnormatywnego hałasu (…) Okoliczność, że lotnisko funkcjonowało od wielu lat i emitowało hałas także wcześniej, zdaniem Sądu, nie pozbawiło uprawnionych prawa do roszczenia odszkodowawczego.” W przedmiotowej sprawie Sąd zasądził na rzecz właścicieli nieruchomości odszkodowanie. W tym przypadku, roszczenia zostały zasądzone od spółki zarządzającej lotniskiem, gdyż w sytuacji gdy dochodzi do ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości poprzez utworzenie obszaru ograniczonego użytkowania, obowiązanym do rekompensaty jest ten podmiot, którego działalność spowodowała wprowadzenie takich ograniczeń (tak. art. 136 ust. 2 Prawa ochrony środowiska).
Należy zwrócić uwagę, że opisywany stan faktyczny uzasadniał zasądzenie odszkodowania, ale nie uzasadniał roszczenia o wykupienie nieruchomości lub jej części. Bowiem niedogodności związane z utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania ze względu na działalność lotniska, nie były tego rodzaju, że istotnie ograniczały lub uniemożliwiały korzystania z nieruchomości w ogóle.
Należy także zwrócić uwagę, za wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 17 września 2018 r. I ACa 36/18, że „co do zasady – okoliczność, iż nabycie nieruchomości nastąpiło już przy istniejących ograniczeniach wynikających z położenia tej nieruchomości na obszarze ograniczonego użytkowania, wyklucza dochodzenie odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości. Cena nabycia nieruchomości w tych warunkach uwzględnia już bowiem istniejące ograniczenia.” W opisywanej sprawie lotniska, powodowie byli już właścicielami nieruchomości, gdy został uchwalony obszar ograniczonego użytkowania.
W opisywanej sytuacji roszczeń rekompensacyjnych dochodzi się przed sądem cywilnym. Niezbędnym elementem postępowania jest rzetelna opinia biegłego sądowego, która wykaże słuszność dochodzonych roszczeń co do ich wysokości.
Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w związku z poddaniem szczególnej ochronie określonych obszarów lub obiektów na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody.
Jest to kolejna sytuacja, w której może dojść do ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości ze względu na ochronę środowiska. W tym przypadku ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości jest wynikiem funkcjonowania, utworzenia lub rozszerzenia form ochrony przyrody.
Formy ochrony przyrody to parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości może nastąpić także na skutek wyznaczenia obszarów cichych. Przedstawione sytuacje zostały unormowane w art. 130 i następnych ustawy Prawo ochrony środowiska.
Przykładowo, utworzenie parku narodowego czy też rezerwatu z mocy prawa wprowadza szereg ograniczeń dla właściciela nieruchomości znajdującej się w ich obszarze, jak na przykład:
Tych ograniczeń jest wiele więcej, w tym tak oczywiste jak zakaz polowania, zakaz niszczenia roślin, zakaz płoszenia zwierząt, zakaz palenia ognisk, zakaz zakłócania ciszy.
Są różne tryby tworzenia poszczególnych form ochrony przyrody. Inne są też zasady funkcjonowania tychże form. Jednak zawsze należy pamiętać, że punktem wyjścia do dochodzenia roszczeń rekompensacyjnych jest wejście w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie korzystania z nieruchomości.
I tak, przykładowo, part narodowy jest tworzony ustawą[1] (ustawa nie jest aktem prawa miejscowego). Ale statut parku jest już nadawany w formie rozporządzenia ministra ds. środowiska, a określenie i zmiana granic parku narodowego następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Z kolei rezerwat przyrody jest tworzony w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska, a park krajobrazowy w drodze uchwały sejmiku województwa, która również jest aktem prawa miejscowego. Ponadto, utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody obejmujące obszary, które stanowią prywatne nieruchomości, następuje za zgodą właściciela, a w razie braku jego zgody – w trybie wywłaszczenia określonym w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Utworzenie lub powiększenie obszaru parku narodowego lub rezerwatu przyrody jest uznane za cel publiczny.
Chcąc dochodzić roszczeń rekompensacyjnych z tytułu ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w związku z poddaniem szczególnej ochronie określonych obszarów lub obiektów na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody, należy w każdym przypadku przeprowadzić szczegółową analizę przepisów prawa regulujących zasady tworzenia i funkcjonowania poszczególnych form ochrony przyrody. Należy także sprawdzić, czy przepisy szczególne nie przewidują innych form rekompensaty za ograniczenia w sposobie korzystania z prawa własności, np. w postaci odszkodowania lub nieruchomości zamiennej uzyskanych na skutek rokowań przeprowadzonych przed wywłaszczeniem. Należy bowiem pamiętać, że roszczenia rekompensacyjne z art. 129 Prawa ochrony środowiska, ze względu na swój ogólny i uzupełniający charakter, znajdą zastosowanie dopiero wówczas, gdy nie ma innych przepisów o charakterze szczególnym, a osoby uprawnione nie zostały zaspokojone w innym trybie, powiązanym z samym procesem tworzenia danej formy ochrony przyrody.
Do tego wszystkiego należy wskazać, że dochodzenie roszczeń rekompensacyjnych z art. 129 Prawa ochrony środowiska, w analizowanym przypadku jest nieco inne jak w przypadku obszarów ograniczonego użytkowania – odbywa się bowiem dwuetapowo. W pierwszym etapie – administracyjnym – to starosta ustala w drodze decyzji administracyjnej wysokość odszkodowania. Natomiast strona niezadowolona z decyzji, może w terminie 30 dni od dnia jej doręczenia wnieść powództwo do sądu powszechnego, rozpoczynając tym samym drugi etap – cywilny. Nie ma w tym przypadku administracyjnego trybu odwoławczego. Poza tym, należy wskazać, że droga sądowa przysługuje także w razie niewydania decyzji przez właściwy organ w terminie 3 miesięcy od dnia zgłoszenia żądania przez poszkodowanego.
W przedstawionych przypadkach obowiązanymi do wypłaty odszkodowania lub wykupu nieruchomości są:
Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w związku z utworzeniem strefy przemysłowej
Strefy przemysłowe są tworzone na obszarach określonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego jako tereny przeznaczone do działalności produkcyjnej, składowania oraz magazynowania (tak art. 136a ust 1 Prawo ochrony środowiska), w sytuacjach gdy mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych, nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska. Procedura utworzenia strefy przemysłowej jest wszczynana na wniosek władającego powierzchnią ziemi, która ma zostać objęta strefą przemysłową. Strefa przemysłowa jest tworzona w drodze uchwały sejmiku województwa, zatem w drodze aktu prawa miejscowego. Nie można utworzyć strefy przemysłowej na terenie nie objętym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.
Wnioskodawca do wniosku jest zobowiązany dołączyć pisemną zgodę wszystkich pozostałych władających powierzchnią ziemi na obszarze proponowanej strefy przemysłowej, na objęcie ich nieruchomości strefą przemysłową. I to jest najważniejszy moment, determinujący możliwość dochodzenia, ewentualnie w przyszłości roszczeń rekompensacyjnych.
Pisemna zgoda władających powierzchnią ziemi, na objęcie ich nieruchomości strefą przemysłową wyłącza co do zasady możliwość dochodzenia roszczeń rekompensacyjnych w tytułu ograniczenia korzystania z nieruchomości, chyba, że szkoda spowodowana utworzeniem strefy przemysłowej powstała w związku z tym, że:
W związku z tym, zgoda nie może być „szablonowa”. Musi być rezultatem świadomej decyzji władającego nieruchomością, który miał możliwość zapoznania się z wnioskiem władającego powierzchnią ziemi o utworzenie strefy przemysłowej.
Niestety Prawo ochrony środowiska milczy na temat tego w jakim trybie i od kogo można ewentualnie dochodzić roszczeń rekompensacyjnych. Nie zostało uregulowane expressis verbis czy w omawianym przypadku należy zastosować drogę postępowania cywilnego przed sądem powszechnym i złożyć pozew przeciwko osobie na wniosek której strefa została utworzona, analogicznie jak w przypadku obszarów ograniczonego użytkowania, czy też droga dochodzenia roszczeń rekompensacyjnych ma charakter dwuetapowy administracyjno-cywilny, podobnie jak w przypadku roszczeń rekompensacyjnych z tytułu objęcie nieruchomości szczególną ochroną przewidzianą w ustawie o ochronie przyrody. Nie została też przewidziana trzecia, inna droga postępowania.
Mając jednak na uwadze przyczyny i funkcje tworzenia zarówno ograniczonego obszaru użytkowania jak i strefy przemysłowej, jako obszarów specjalnych, na których dochodzi do przekroczenia standardów i norm środowiskowych w związku z prowadzeniem na tych terenach działalności znacznie ingerującej w środowisko, w opisywanym przypadku należy zastosować procedurę sądową analogiczną do tej stosowanej w przypadku utworzenia ograniczonej strefy użytkowej.
Termin do dochodzenia roszczeń rekompensacyjnych
Zgodnie z przepisami obowiązującymi jeszcze na początku 2019 r. z roszczeniami rekompensacyjnymi przewidzianymi w art. 129 Praw ochrony środowiska można było wystąpić w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Jednak na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7 marca 2018 r., K 2/17, który stwierdził, że termin 2 lat jest zbyt krótki, a przez to niezgodny z Konstytucją, 22 lutego 2019 r. została uchwalona ustawa zmieniająca ustawę Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2019. Poz. 452), która przedłużyła rzeczony termin z 2 do 3 lat. W orzecznictwie przyjęto spójny pogląd, że termin do wystąpienia z roszczeniami rekompensacyjnymi jest terminem zawitym, co oznacza, że po jego upływie możliwość dochodzenia roszczeń bezwzględnie wygasa. Biegu tego terminu nie można ani zawiesić, ani przerwać. Przez wystąpienie z roszczeniem należy rozumieć, jego zgłoszenie albo bezpośrednio adresatowi tych roszczeń, albo poprzez złożenie pozwu, albo wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Dokonanie takiej czynności oznacza, że termin został zachowany, a nie przerwany czy też zawieszony. Ponadto, sąd jest zobowiązany z urzędu badać, czy w rozpoznawanych sprawach rzeczony termin nie wygasł. Ze względu na tak rygorystyczny charakter tego terminu Trybunał Konstytucyjny uznał, że winien on zostać wydłużony, gdyż ówczesna regulacja naruszała prawo własności i inne prawa majątkowe. Częstą sytuacją było bowiem to, że właściciele nieruchomości, użytkownicy wieczyści, czy też osoby uprawnione z praw rzeczowych do nieruchomości dowiadywali się o wprowadzeniu ograniczeń w sposobie korzystania z nieruchomości w postaci rozporządzenia czy też aktu prawa miejscowego za późno, już po upływie dwóch lat od wejścia w życie takiego aktu prawa miejscowego, albo rozporządzenia.
Przepisy dotyczące nowego – 3 letniego terminu dla zgłaszania roszczeń rekompensacyjnych weszły w życie 14 marca 2019 r. Do roszczeń, które powstały przed 14 marca 2019 r., a jeszcze nie wygasły w tym dniu, należy stosować już nowy, wydłużony termin.
Pomimo, obszerności powyższego wpisu, nie wyczerpałam tematu. Opisywane powyżej roszczenia rekompensacyjny mają charakter ogólny i uzupełniający. W każdym przypadku zanim sięgnie się po art. 129 Prawa ochrony środowiska należy zastanowić się czy konkretny stan faktyczny nie winien być rozstrzygnięty na gruncie innych, szczegółowych przepisów. Przykładowo:
Katarzyna Ludwichowska
Radca prawny
[1] W Polsce obecnie istnieją 23 trzy parki narodowe. Wszystkie zostały utworzone na mocy rozporządzeń Rady Ministrów, jeszcze przed wejściem w życie obecnie obowiązującej ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, która wprowadziła tryb tworzenia parku narodowego w drodze ustawy.
[2] Dla porządku należy zauważyć, że Prawo ochrony środowiska błędnie w art. 136b ust. 3 oraz w art. 136c ust 2 pkt 5 nadal posługuje się pojęciem rozporządzenia o utworzeniu strefy przemysłowej. Od listopada 2008 r. strefy przemysłowe są tworzone w drodze uchwały sejmiku województwa, a nie jak uprzednio w drodze rozporządzenia wojewody.
Każdy z nas z pewnością zwrócił uwagę na powszechnie występujące w reklamach nawiązania do przyrody: żubry, świstaki, bociany, piękne krajobrazy, etykiety i certyfikaty środowiskowe BIO itp. Dr Robert Nowacki w publikacji pt.: Ekologiczne motywy w reklamie a idea zrównoważonej konsumpcji” (publ.: „Konsumpcja i rozwój 2014: 4(9): 24-39), przeprowadził analizę badań statystycznych i wysnuł konkluzję, że „wraz z rozwojem cywilizacyjnym i wzrostem świadomości ekologicznej i konsumenckiej społeczeństwo polskie staje się coraz bardziej wrażliwe na propagowanie idei zrównoważonej konsumpcji. Znajduje to wyraz w zauważaniu motywów ekologicznych obecnych w przekazach reklamowych, a także w opiniach o ich zbyt rzadkim stosowaniu. Wątki i symbole, odwołujące się do środowiska naturalnego, należą do lubianych i wywołujących pozytywne emocje. Tego typu przekazy odbierane są korzystniej, dłużej też pozostają w świadomości odbiorców.”
W związku z tym, warto się zastanowić w jaki sposób używanie motywów środowiskowych w reklamie zostało uregulowane w przepisach prawa. Zgonie z art. 80 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. reklama lub inny rodzaj promocji towaru lub usługi nie powinny zawierać treści propagujących model konsumpcji sprzeczny z zasadami ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, a w szczególności wykorzystywać obrazu dzikiej przyrody do promowania produktów i usług negatywnie wpływających na środowisko przyrodnicze.
Sposób interpretowania wskazanego przepisu został przedstawiony przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w dwóch wyrokach. W 2009 r. w wyroku o sygnaturze VI ACa 621/09 Sąd stwierdził, że „nie jest zakazane wykorzystywanie obrazu dzikiej przyrody w reklamie produktów spożywczych (piwa). Zakaz wykorzystywania obrazu dzikiej przyrody do promowania produktów lub usług negatywnie wpływających na środowisko dotyczy jedynie reklamy propagującej taki model konsumpcji, który obok ujemnego wpływu na środowisko naturalne, niszczy je, degraduje, prowadzi do zaburzenia równowagi”. Ten pogląd został powtórzony przez Sąd 12 stycznia 2010 r. w wyroku o sygnaturze VI ACa 666/09. Sąd stwierdził, że po pierwsze w powszechnym odbiorze elementem obrazu dzikiej przyrody nie musi być wizerunek odwojowujący się do konkretnego, rzeczywistego obrazu dzikiej przyrody, może to być już sam piktogram obrazujący np. kształt zwierzęcia. Po drugie, sam fakt wykorzystania elementu dzikiej przyrody, choćby tylko poprzez piktogram, nie stanowi jeszcze o naruszeniu rzeczonego art. 80 ustawy Prawo ochrony środowiska. Dopiero w sytuacji, gdy reklama propaguje taki model konsumpcji, który nie tylko wpływa na środowisko naturalne, ale niszczy je, degraduje, prowadzi do zaburzenia równowagi, dochodzi do naruszenia art. 80 Prawa ochrony środowiska.
W przypadku naruszenia zakazu wykorzystywania dzikiej przyrody do promowania produktów i usług negatywnie wpływających na środowisko przyrodnicze organizacje społeczne mogą występować do właściwych organów administracji o zastosowanie środków zmierzających do zaprzestania reklamy lub innego rodzaju promocji towaru lub usługi. Do organów administracji, które przyjmują takie zgłoszenia należy Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (w zakresie reklam emitowanych w TV i w radio), Inspekcja Handlowa, czy też Inspekcja Ochrony Środowiska. Warto zauważyć, że interwencję w zakresie naruszania zakazu wykorzystywania dzikiej przyrody do promowania produktów i usług negatywnie wpływających na środowisko przyrodnicze mogą podjąć wszystkie organizacje społeczne, a nie tylko te, których cele statutowe są związane z ochroną środowiska, z ekologią.
Ponadto, organizacje ekologiczne są legitymowane do występowania do sądu z roszczeniem o zaprzestanie naruszającej reklamy. W tym przypadku jednak, uprawnienie wszczęcia postępowania sądowego zostało przyznane tylko organizacjom ekologicznym, czyli takim, które zgodnie z przyjętymi celami statutowymi zajmują się promocją i ochroną środowiska, zajmują się szeroko rozumianą ekologią. Cytowane wyżej wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie zostały wydane w sprawach wszczętych właśnie z inicjatywy organizacji społecznych.
Katarzyna Ludwichowska – radca prawny
Niniejszy wpis blogowy chciałabym poświęcić instytucji udzielania informacji o środowisku i udziału społeczeństwa w ochronie środowiska, będącymi w mojej ocenie, kolejnymi ważnymi mechanizmami prawnej ochrony środowiska (obok opisywanej wcześniej oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko)
Obie instytucje zostały uregulowane w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tj. z 3 października 2018 r., Dz.U. z 2018r., poz. 2081).
Instytucja udzielania informacji o środowisku wyraża się przede wszystkim w powszechnym prawie każdego z nas do pozyskania informacji o środowisku. Prawo do uzyskania kompletnej i rzetelnej informacji na temat stanu środowiska jest gwarancją prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Bez tej gwarancji, prawo społeczeństwa do udziału w życiu publicznym byłoby znacznie ograniczone. Prawo do informacji, w tym informacji o środowisku, stanowi elementarne uprawnienia społeczeństwa w ochronie środowiska. Zasadą jest, że każdy z nas ma prawo do złożenia zapytania o udzielenie informacji na temat środowiska, bez konieczności wykazywania jakiegokolwiek interesu prawnego, czy faktycznego w pozyskaniu takiej informacji.
Udostępnieniu podlegają informacje dotyczące:
Aby uzmysłowić jakie informacje o środowisku są udostępnianie przykładowo można wskazać wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7 grudnia 2016 r. I OSK 462/15, w którym stwierdzono, że informacja dotyczące biomasy jako informacja o środowisku podlega udostępnieniu. W orzeczeniu tym Naczelny Sąd Administracyjny podniósł, że „informacje dotyczące świadectw pochodzenia energii stanowią informacje dotyczące środków i działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, w postaci roślin i kopalin, bądź mających na celu ochronę tych elementów, a zatem stanowią informacje podlegające udostępnieniu na podstawie art. 9 ust. 1 pkt 3 tej ustawy.” Dalej NSA wskazał, że „informacje dotyczące świadectw źródeł biomasy pochodzenia leśnego (materiału drzewnego) wykorzystywanej przy produkcji energii, zawarte w oświadczeniach dostawców i wytwórców paliw oraz kartach przekazania odpadu, w tym dane tych wytwórców i dostawców stanowią informacje dotyczące środków i działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, w postaci roślin i kopalin, jak również są przedmiotem analizy w ramach tych środków i działań, a zatem stanowią informacje podlegające udostępnieniu na podstawie art. 9 ust. 1 pkt 3 i 5 tej ustawy.” Ponadto, zdaniem NSA „informacje dotyczące świadectw dokumentów księgowych (np. faktur), z których wynikają ceny biomasy wykorzystywanej w procesie wytwarzania energii elektrycznej z biomasy wraz z listami dostawców stanowią informacje dotyczące analiz wykorzystywanych w ramach środków i działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, w postaci roślin i kopalin, bądź mających na celu ochronę tych elementów, a zatem stanowią informacje podlegające udostępnieniu na podstawie art. 9 ust. 1 pkt 5 tej ustawy.
Prawo do informacji o środowisku oczywiście nie ma i nie może mieć charakteru absolutnego. Istnieją ustawowo określone okoliczności, w których organy odmawiają udzielania informacji o środowisku. Są to sytuacje związane z ochroną informacji niejawnych, bezpieczeństwem państwowym, ochroną praw własności intelektualnej, ochroną informacji o wartości handlowej, czy też ochroną danych osobowych. Właśnie ze względu na ochronę informacji handlowych, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 11 marca 2014 r., IV SA/Wa 2136/13 uznał, że mapa projektu zagospodarowania złoża, stanowiąca załącznik do wniosku o udzielenie koncesji na wydobywanie kopaliny ze złoża nie podlega ujawnieniu w trybie udostępnienia informacji publicznej. W ocenie Sądu taka „mapa zawiera informacje o wartości handlowej, których ujawnienie mogłoby pogorszyć konkurencyjną pozycję podmiotu, który ją wykonał. Mapa zawiera bowiem szczegóły technologiczne oraz informacje dotyczące sposobu zagospodarowania złoża m.in. w postaci zlokalizowania otworów eksploatacyjnych, otworów niepodłączonych, otworów zlikwidowanych, obrazuje kontur złoża, granice obszaru górniczego, granice terenu górniczego, przekroje geologiczne, lokalizuje zabudowę technologiczną kopalni.”
Codzienne informacje jakie otrzymujemy za pośrednictwem mediów na temat stanu powietrza, stężenia smogu są także przejawem realizacji naszego prawa do informacji o środowisku. Prawo każdego z nas do informacji o środowisku stanowi z kolei o obowiązku organów administracji publicznej do monitorowania stanu środowiska i rzetelnego zbierania tych informacji. Dlatego też, został powołany do życia Państwowy Monitoring Środowiska – http://www.gios.gov.pl/pl/stan-srodowiska/pms#czym_jest_pms, prowadzony przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
Przykładem jednego z największych naruszeń prawa do rzetelnej informacji o środowisku, jest moim zdaniem, katastrofa atomowa w Czarnobylu, kiedy do władze państwowe wstrzymywały się z podaniem informacji o tym zdarzeniu i z wdrożeniem środków zapobiegającym nadmiernemu napromieniowaniu.
Z kolei udział społeczeństwa w ochronie środowiska wyraża się w dwóch zasadniczych formach: po pierwsze w postaci prawa każdego z nas do składania uwag i wniosków w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa. Po drugie, w postaci uprawnienia organizacji ekologicznych do udziału, na prawie strony, w postępowaniach środowiskowych wymagających udziału społeczeństwa.
W jaki sposób należy zatem rozumieć postępowanie środowiskowe wymagające udziału społeczeństwa ? O tym, czy postępowanie środowiskowe wymaga udziału społeczeństwa decydują przepisy prawa rozproszone w wielu ustawach. Można jednak wyróżnić jedno ważne kryterium – są to te postępowania, w ramach których przeprowadza się ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Jest to oczywiście postępowanie w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizację przedsięwzięcia, w ramach którego przeprowadza się ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Ale także przykładowo:
Każda organizacja ekologiczna, powołując się na swoje cele statutowe, jest uprawniona do przystąpienia do postępowania administracyjnego, działając w imieniu społeczeństwa i reprezentując interes publiczny. Posiada uprawnienia strony postępowania, co oznacza, że ma prawo przedstawiania swojego stanowiska w sprawie, składania wniosków dowodowych, udziału w rozprawach administracyjnych, prawo dostępu do dokumentacji związanej z postępowaniem oraz prawo złożenia odwołania od decyzji administracyjnej, czy też na kolejnym etapie sprawy, prawo złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Katarzyna Ludwichowska – radca prawny
Wiele planowanych przedsięwzięć budowlanych wymaga uprzedniej oceny oddziaływania na środowisko. Obowiązek zorganizowania i przedstawienia raportu oddziaływania na środowisko spoczywa na przedsiębiorcy – inwestorze. Jest to obowiązek czasochłonny i kosztowny. Jednak ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko stanowi, moim zdaniem, kluczowy instrument ochrony środowiska. Pełni funkcję prewencyjną i kontrolną zarazem. Dzięki ocenie oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko można uniknąć realizacji przedsięwzięć zagrażających środowisku, czy też przedsięwzięć, które są sprzeczne z zasadą zrównoważonego rozwoju. Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko pozwala także na wybór, spośród kilku wariantów realizacji przedsięwzięcia, tego wariantu, który jest najbezpieczniejszy, najbardziej racjonalny dla środowiska.
Ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko przeprowadza się w ramach postępowań administracyjnych, które zmierzają do wydania:
Ponadto:
jeżeli konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko została stwierdzona przez organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach;
oraz
Ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko przeprowadza się, jeżeli planowane przedsięwzięcie:
Ponadto każde inne przedsięwzięci wymaga przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, jeżeli:
To przepisy wykonawcze w postaci Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. tj. z dnia 21 grudnia 2015 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 71) w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko wyliczają jakie przedsięwzięcia są uznawane za te, które mogą zawsze znacząco oddziaływać na środowisko i te które mogą potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Przykładowo można wskazać, że do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko należą m.in.:
Z kolei przedsięwzięciami mogącymi potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko są m.in.:
Natomiast wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 10 grudnia 2009 r. C-205/08 podaje przykład sytuacji gdy obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko nie wynika wprost z ustawy, ale winien zostać nałożony przez organy administracji publicznej. W wyroku tym podniesiono, że „przedsięwzięcie takie jak konstrukcja napowietrznych linii elektrycznych o napięciu co najmniej 220 kV i długości powyżej 15 km, powinno być poddane przez właściwe organy administracji państwa członkowskiego procedurze oceny oddziaływania na środowisko również wtedy, gdy jest to przedsięwzięcie transgraniczne i jedynie jego odcinek krótszy niż 15 km znajduje się na terytorium tego państwa członkowskiego.”
Raport oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko jest opracowywany na zlecenie i koszt inwestora przez biegłych specjalistów, a nawet instytucję naukowo-badawczą. Opracowany raport jest prywatną, specjalistyczną ekspertyzą, która stanowi ważny element postępowania administracyjnego. Raport środowiskowy powinien opisywać m.in. takie kwestie jak:
Wielokrotnie sądy administracyjne wskazywały jaką rolę w postępowaniu administracyjnym spełnia raport oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Przykładowo można wskazać wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 22 sierpnia 2018 r., w sprawie II SA/Go 229/18, w którym wyjaśnione, że „raport oddziaływania na środowisko jest podstawowym dokumentem stanowiącym podstawę oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Przybiera on formę opracowania naukowego. Wynika to przede wszystkim z zakresu zagadnień, jakich analizę dokument ten powinien zawierać. Stąd też autor takiego raportu powinien mieć specjalistyczną wiedzę. […] Jako dokument posiada szczególną moc dowodową, która wynika w szczególności z kompleksowej oceny przedsięwzięcia i analizy aspektów technologicznych, organizacyjnych, logistycznych jego funkcjonowania w powiązaniu ze sobą. Raport powinien mieć charakter kompleksowy i odnosić się do wszystkich potencjalnych wymaganych przez przepisy prawa kwestii, co jednak nie wyklucza jego uzupełnienia w toku postępowania administracyjnego, czy to na żądanie organu prowadzącego to postępowanie, czy też na wniosek któregoś z organów opiniujących lub uzgadniających. Raport oceny oddziaływania może zatem podlegać uzupełnieniu, autor raportu lub inna osoba dysponująca wiedzą specjalistyczną może udzielić wyjaśnień w zakresie powziętych przez organ wątpliwości.”
Cytowany wyrok nie jest odosobnionym poglądem, ale odzwierciedla jednolite stanowisko sądownictwa administracyjnego tym zakresie i bardzo dobrze podsumowuje to czym jest raport oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko.
Katarzyna Ludwichowska – radca prawny
W ramach praktyki zawodowej często zajmuję się sprawami administracyjnymi, w imieniu i na rzecz klientów – inwestorów, którzy mierzą się z obowiązkiem przeprowadzenia raportu oddziaływania na środowiskowo na potrzeby postępowania w przedmiocie środowiskowych uwarunkowań przedsięwzięcia. W ramach specjalizacji z zakresu prawa ochrony środowiska podejmuję się zagadnień dotyczących roli prawa ochrony środowiska w procesach inwestycyjnych i budowlanych.
Pojęcie „ochrona środowiska” zostało zdefiniowane w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 799), jako podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona środowiska polega w szczególności na:
Kardynalną zasadą prawa ochrony środowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju, która stanowi punkt odniesienia dla wielu rozstrzygnięć administracyjnych i sądowoadministracyjnych. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w sprawie o sygnaturze II SA/Go 825/08 rozstrzygał zagadnienie obowiązku sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko dla przedsięwzięcia polegającego na hodowli norek, stwierdzając, że jest to przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko. W orzeczeniu tym Sąd podniósł, że „przez zrównoważony rozwój rozumie się taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokoleń.” Dalej Sąd stwierdził, że „gdy pojawiają się wątpliwości co do zakresu obowiązków, rodzaju obowiązków i sposobu ich realizacji należy posiłkować się zasadą zrównoważonego rozwoju. Pełni ona zatem rolę podobną do zasad współżycia społecznego czy społeczno-gospodarczego przeznaczenia w prawie cywilnym (…) Zasada zrównoważonego rozwoju służy do rozwiązywania konfliktów miedzy wartościami konkurującymi ze sobą, przy czym jedną z tych wartości jest ochrona środowiska, a drugą wolność gospodarcza oparta na własności prywatnej, o której mowa w art. 20 Konstytucji RP.”
Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 czerwca 2009 r. IV SA/Wa 1269/08 podniósł, że „w polskim systemie prawnym, nie ustanowiono zasady prymatu ochrony środowiska nad innymi względami. Ramy uwzględniania kwestii ochrony środowiska wyznacza zasada zrównoważonego rozwoju (art. 5 Konstytucji RP). W myśl tej zasady organ administracji orzekający w sprawie powinien mieć na uwadze także uwarunkowania związane z rozwojem społeczno-gospodarczym.”
Wiele moich dalszych rozważań w ramach niniejszego bloga z pewnością będzie nawiązywało do zasady zrównoważonego rozwoju i sposobu jej interpretowania.
Katarzyna Ludwichowska – radca prawny
Tak jak w grudniu 2018 r. w Katowicach odbył się szczyt klimatyczny ONZ – COP24, tak w 2015 r. podobny szczyt miał miejsce w Paryżu – COP21. Wówczas przedstawiciele 195 państw przyjęli dokument zatytułowany „Porozumienie paryskie”. Jest to pierwszy w historii dokument określający globalne cele w zakresie ochrony klimatu. Przyjęcie Porozumienia było wyrazem światowej jedności i solidarności w podejmowaniu działań zmierzających do przeciwdziałania zmianom klimatycznym.
W sumie Porozumienie paryskie zostało ratyfikowane i podpisane przez 197 państw.
Zakończony niedawno szczyt klimatyczny ONZ w Katowicach COP24 miał jeszcze trudniejsze zadanie. Przedmiotem tego szczytu było bowiem wypracowanie konkretnych mechanizmów i programów zmierzających do realizacji celów określonych w Porozumieniu Paryskim z grudnia 2015 r. Szczyt klimatyczny w Katowicach zmierzał do sfinalizowania, skonkretyzowania postanowień Porozumienia paryskiego. Z medialnych i politycznych doniesień wynika, że pomimo trudów i przedłużenia obrad, udało się to zadanie zrealizować.
Poznanie postanowień Porozumienia paryskiego jest ważne, nie tylko ze względu na precedensowy i globalny wymiar tego dokumentu, ale także dlatego, że w mojej ocenie wiele mechanizmów odpowiedzialności za szkody w środowisku i mechanizmów prewencyjnych, obowiązujących w naszym krajowym prawie ochrony środowiska winno być interpretowanych i stosowanych spójnie z założeniami Porozumienia paryskiego.
Porozumienie paryskie przyjęło trzy główne cele:
Wskazane cele zostały określone na podstawie długoletnich badań i obserwacji klimatu.
Ponadto Porozumienie stanowi, że każda ze stron Porozumienia ma podjąć i zakomunikować ambitne działania zmierzające do:
Porozumienie opiera się na zasadzie jawności, przejrzystości, wymianie wiedzy, doświadczenia i technologii, na wspieraniu finansowym państw biedniejszych, dopiero rozwijających się, bardziej narażonych na negatywne skutki zmian klimatycznych.
Katarzyna Ludwichowska – radca prawny
